ابن عباس گفت: سورة القصص مکى است مگر یک آیت که بجحفه فرو آمد پیش از هجرت و هى قوله: إن الذی فرض علیْک الْقرْآن لرادک إلى معاد مقاتل گفت مکى است مگر چهار آیت: الذین آتیْناهم الْکتاب منْ قبْله همْ به یوْمنون الى قوله:... لا نبْتغی الْجاهلین، این چهار آیت بمدینة فرو آمد و درین سوره ناسخ و منسوخ نیست مگر بعضى از آیتى: لنا أعْمالنا و لکمْ أعْمالکمْ این قدر از آیت منسوخ است بآیت سیف، و این سورة هشتاد و هشت آیت است و هزار و چهارصد و چهل و یک کلمت و پنجهزار و هشتصد حرف، و قیل هذه السورة من السور التی نزلت متوالیة و هى ست سور، فى النصف الاول: یونس و هود و یوسف نزلت متوالیة، و فى النصف الثانى الشعر او النمل و القصص نزلت متوالیة. و لیس فى القران غیر هذا الا الحوامیم فانها ایضا نزلت متوالیة. و عن ابى بن کعب قال: قال رسول الله (ص) «من قرأ طسم و القصص کان له من الاجر عشر حسنات بعدد من صدق موسى و کذب به و لم یبق ملک فى السماوات و الارض الا یشهد له یوم القیامة انه کان صادقا ان کل شىء هالک الا وجهه له الحکم و الیه ترجعون.
طسم تلْک آیات الْکتاب الْمبین مضى تفسیره نتْلوا علیْک منْ نبإ موسى و فرْعوْن بالْحق التلاوة الإتیان بالثانى بعد الاول فى القراءة، و النبأ الخبر عما هو عظیم الشأن، و المراد بالحق قول الله عز و جل، لان قوله الحق. و المعنى نقرأ علیک اى یقرأ جبرئیل علیک بامرنا ما هو الحق لقوْم یوْمنون یصدقون بهذا الکتاب فیقبلونه و یعتقدونه.
إن فرْعوْن علا فی الْأرْض تجبر و استکبر و طغى و بغى. و قیل عظم امره بکثرة من اطاعه و جعل أهْلها شیعا، صیر اهل مصر فرقا یکرم طائفة و یذل اخرى «و یستحیى طایفة و یذبح اخرى و کان القبط احدى الشیعة، و هم شیعة الکرامة یسْتضْعف طائفة منْهمْ و هم بنو اسرائیل یذبح أبْناءهمْ و یسْتحْیی نساءهمْ اى یستبقى اناثهم للخدمة. و قیل یقتل سنة و یستحیى سنة فولد هارون فى سنة الاستحیاء و موسى فى سنة الذبح إنه کان من الْمفْسدین فى الارض بالکفر و القتل و استعباد الاحرار. و کان سبب الذبح ان خازن فرعون قال له یولد بارضک مولود ذکر یهلک ملکک. فما سمع فرعون بمولود ذکر الا ذبحه. و قیل ان فرعون رأى فى منامه ان نارا قبلت من بیت المقدس حتى اشتملت على بیوت مصر، فاحرقت القبط و ترکت بنى اسرائیل فدعا السحرة و القافة فسألهم عن تعبیر رویاه. فقالوا له یخرج من البلد الذى جاء بنو اسرائیل منه یعنون بیت المقدس رجل یکون على یده ذهاب ملکک و و هلاک مصر. فامر بذبح اولاد بنى اسرائیل ذکر انهم و استحیاء اناثهم حال الولادة.
و نرید اى و کنا نرید أنْ نمن اى نتفضل على من استضعفهم فرعون و هم بنو اسرائیل و نجْعلهمْ أئمة اى انبیاء، و کان بین موسى و عیسى الف نبى من بنى اسرائیل. و قیل قادة فى الخیر یقتدى بهم و قیل نجعلهم ولاة و ملوکا و نجْعلهم الْوارثین لفرعون و قومه فى دیارهم و اموالهم کقوله تعالى: کذلک و أوْرثْناها قوْما آخرین.
و نمکن لهمْ فی الْأرْض التمکین تکمیل ما یحتاج فى الفعل فیه، و المعنى نجعلهم مقتدرین فى مصر و الشام و ما ملکته بنو اسرائیل من البلاد و نری فرْعوْن و هامان و جنودهما. قرأ حمزة و الکسائى و یرى بالیاء المفتوحة، فرعون و هامان و جنودهما بالرفع اى و یعاین فرعون و حزبه منْهمْ یعنى من بنى اسرائیل ما کانوا یحْذرون، من زوال ملکهم و استیلاء بنى اسرائیل على بلادهم و لذلک ذبح فرعون ابناءهم. قال الزجاج عجبا من حمق فرعون فى قتله بنى اسرائیل، ان کان الکاهن صادقا فما ینفعه القتل، و ان کان کاذبا فما معنى القتل.
و أوْحیْنا إلى أم موسى اسمها یوخائذ من ولد لاوى بن یعقوب. و الوحى هاهنا وحى الهام لا وحى نبوة و رسالة، کقوله: و أوْحى ربک إلى النحْل و المعنى قذفنا فى قلبها و اعلمناها. و قیل کان رویا فى المنام. و قیل اتاها ملک کما اتى مریم من غیر وحى نبوة حیث قال: و إذْ قالت الْملائکة یا مرْیم. قوله: أنْ أرْضعیه یعنى ارضعیه ما لم تخافى علیه الطلب، فاذا خفت علیه فألْقیه فی الْیم اى فى البحر.
قیل لما ولدته جعلته فى بستان کانت تأتیه مرة بالنهار و مرة باللیل فترضعه فیکفیه ذلک. فارضعته ثمانیة اشهر و قیل اربعة اشهر و قیل ثلاثة اشهر و لا تخافی یعنى لا تخافى علیه الضیعة و الهلاک و الغرق و لا تحْزنی لفراقه إنا رادوه، إلیْک بوجه لطیف و جاعلوه من الْمرْسلین اى یبلغ مبلغ النبوة و یکون من المرسلین.
تضمنت هذه الایة امرین و نهیین و خبرین و بشارتین. ابن عباس گفت: بنى اسرائیل در مصر بسیار شدند و فراوان بهم آمدند و بروزگار دراز و تنعم بسیار سر بمعاصى و طغیان در نهادند و بر مردم افزونى جستند و امر معروف و نهى منکر بگذاشتند. این چنان است که رب العزة گفت جایى دیگر: متعْتهمْ و آباءهمْ حتى نسوا الذکْر چون ناهموارى و نابکارى ایشان بغایت رسید رب العالمین قبطیان را بر ایشان مسلط کرد تا ایشان را مستضعف گرفتند و آزادان را به بندگى فرمودند تا آن گه که رب العالمین موسى را فرستاد به پیغامبرى و ایشان بدست وى رهایى یافتند. و گفتهاند از آن روز باز که فرعون آن خواب دید و منجمان و معبران تعبیر کردند که کودکى از بنى اسرائیل پدید آید که هلاک ملک تو بدست وى باشد و فرعون فرا کشتن اطفال و اولاد ایشان گرفت تا آن روز که رب العالمین ازین بلاء عظیم ایشان را خلاص داد صد سال بگذشت. و گفتهاند که درین مدت نود هزار طفل را بکشت. زجاج گفت عجب آید مرا از نادانى و حمق فرعون که اگر منجمان و کاهنان راست گفتند، قتل اطفال چه سود داشت و اگر دروغ گفتند قتل چه معنى داشت، و قصه ولادت موسى بشرح و بسط در سوره طه از پیش رفت.
قوله فالْتقطه آل فرْعوْن لیکون لهمْ عدوا و حزنا هذه لام الصیرورة و لیست بلام الارادة کما تقول لم تصعد هذا السطح لتسقط، و کقول القائل: لدوا للموت و ابنوا للخراب. و الالتقاط اصابة الشىء من غیر طلب و منه اللقطة، و آل الرجل شیعته و اصحابه. قرأ حمزة و الکسائى حزنا بضم الحاء. و هما لغتان کالبخل و البخل و السقم و السقم. و قیل بالضم اسم و بالفتح مصدر. إن فرْعوْن و هامان و جنودهما کانوا خاطئین، الخاطى من یأتى بالخطاء، و هو یعلم انه خطاء. فاما اذا لم یعلم، فانه مخطى. یقال: اخطأ الرجل فى کلامه و امره اذا زل و هفا، و خطأ الرجل اذا ضل فى دینه و فعله و منه قوله: لا یأْکله إلا الْخاطون.
و قالت امْرأت فرْعوْن لزوجها اذ حصل موسى فى ایدیهم قرت عیْن لی و لک اى هو قرة عین لى و لک، الوقف ها هنا صحیح. ثم نهته عن قتله فقالت: لا تقتلوه، خاطبته بلفظ الجمع خطاب الاکابر. و قیل تقدیره قل للشرط، لا تقْتلوه عسى أنْ ینْفعنا فى بعض امورنا و خدمتنا أوْ نتخذه ولدا نتبناه لانه لیس لنا ولد. و کانت امرأة فرعون مومنة فصار موسى لها قرة عین و لفرعون عدوا و حزنا و همْ لا یشْعرون ان موسى هو الذى کانوا یحذرون. و قیل ان فرعون هم بقتله فقالت امرأته آسیة بنت مزاحم انه لیس من اولاد بنى اسرائیل فقیل لها: و ما یدریک فقالت ان نساء بنى اسرائیل یشفقن على اولادهن و یکتمنهم مخافة ان یقتلهم، فکیف یظن بالوالدة انها تلقى الولد بیدها فى البحر.
و أصْبح فواد أم موسى فارغا اى صار و حصل قلب ام موسى فارغا من کل شىء الا من ذکر موسى و التأسف على فراقه. و قال الاخفش فارغا لا حزن فیه ثقة بوعد الله إنا رادوه إلیْک و قرئ فى الشواذ فزعا و هو اظهر. قال الحسن لما سمعت بان التابوت صار الى دار فرعون نالها من الفزع و الجزع ما انساها وحى الله و وعده ان یرده علیها و کادتْ تقول وا ابناه. و قیل لما حملت لارضاعه و حضانته کادت تقول هو ابنى من شدة وجدها. و قیل لما سمعت ان فرعون اتخذه ولدا و الناس یقولون ابن فرعون کرهت و کادتْ تقول هو ابنى لتبْدی به، فى الباء قولان احدهما زیادة و التقدیر تبدیه و الثانى ان المفعول مقدر اى تبدى القول به بسبب موسى لوْ لا أنْ ربطْنا الربط على القلب هو الهام الصبر و تشدید القلب و تقویته ربطْنا على قلْبها یعنى شددنا على قلبها بالصبر بتذکیر ما سبق من الوعد لتکون من الْموْمنین یعنى المصدقین بما صدق من الوعد. و قیل لتکون من الصابرین، و انما کنى بالایمان من الصبر لاختصاصه به. یدل علیه
قوله (ص): «الصبر من الایمان بمنزلة الرأس من الجسد».
و قالتْ امه لأخْته و اسمها مریم قصیه اى اتبعى اثره و منه القصص لانه اتباع اثر ما یقص، تقول قص اثره قصا و قصصا و اقتصه اقتصاصا. فبصرتْ به عنْ جنب اى عن بعد تبصره و کانت تمشى على الساحل محاذیة للتابوت حتى رأت آل فرعون قد التقطوه تقول ابصرت کذا و بصرت به عن جنب، اى مکان جنب. صفة موصوف محذوف. و قیل عن جنب اى عن ناحیة لانها کانت تمشى على الشط و همْ لا یشْعرون انها تقص اثره و انها اخته. فرجعت الاخت الى امها بخبر موسى.
و حرمْنا علیْه الْمراضع منْ قبْل، المراضع جمع المرضعة و المعنى منعناه من ارضاع المرضعات، و ذلک بان لا یقبل ارضاعهن. و یجوز ان یکون جمع مرضع اى موضع الرضاع و هو الثدى، کانه قال حرمنا علیه ثدی النساء اى احدثنا فیه کراهتها و النفار عنها منْ قبْل یعنى فى القضاء السابق لانا اجرینا فى القضاء بان نرده الى امه. و قیل منْ قبْل یعنى من قبل مجىء امه. خواهر موسى با زنان قوابل در خانه فرعون شد تا حال موسى باز داند و دید که زنان مرضعات را مىآوردند و پستان خود بر موسى عرضه میکردند و موسى در گریستن مىافزود و از همه روى میگردانید و نمىپذیرفت و همه از بهر وى اندوهگن و غمگین. خواهر موسى چون ایشان را چنان دید گفت: هلْ أدلکمْ على أهْل بیْت یکْفلونه لکمْ اى یربونه و یقومون بارضاعه و سایر وجوه تربیته. أدلکمْ اى من اجلکم و سببکم، یقال کفل به کفالة فهو کفیل اذا تقبل به و ضمنه و کفله فهو کافل اذا عاله و همْ له ناصحون یبذلون النصح فى امره، و النصح ضد الغش: چون این سخن از خواهر او شنیدند او را در کار وى متهم داشتند. هامان گفت خذوها فانها تعرف امه، گیرید او را که وى از قصه این کودک خبر دارد و مادر وى را شناسد. بالهام ربانى فرا زبان وى آمد که، انما ذکرت النصح لفرعون لا لغیره فترکوها، پس خواهر موسى بازگشت بفرمان فرعون تا دایه آرد و مادر موسى را از حال موسى خبر کرد و او را بخانه فرعون آورد. موسى چون بوى مادر بمشام وى رسید در او آویخت و شیر از پستان وى مزیدن گرفت و آرام و سکون در وى آمد اینست که رب العالمین گفت: فرددْناه إلى أمه کیْ تقر عیْنها و لا تحْزن و لتعْلم أن وعْد الله الذى وعدها فى قوله انا رادوه الیک حق و لکن أکْثرهمْ اى اکثر الکفار لا یعْلمون أن وعْد الله حق لا یقع فیه خلف. و قیل لا یعْلمون ما یراد بهم. در تفسیر آوردهاند که فرعون مادر موسى را گفت چونست که این کودک ترا پذیرفت و شیر تو خورد و هیچ دایه دیگر را نپذیرفت گفت لانى امراة طیبة الریح طیبة اللبن لا اوتى بصبى الا ارتضع منى. فسکت فرعون.
پس مادر موسى آسیه را گفت زن فرعون که اگر خواهى و پسندى من این کودک بخانه برم و او را تربیت نیکو کنم و شفقت درو بجاى آرم، و رنه من خانه خود و فرزندان نتوانم فرو گذاشت بسبب این کودک، آسیه رضا بداد و موسى را بر گرفت و واخانه آمد. و لم یکن بین القائها ایاه فى البحر و بین رده الیها الا مقدار ما یصبر الولد فیه عن الوالدة پس موسى با مادر بود تا شیر میخورد و بعد از فطام او را با فرعون برد و در حجر فرعون و آسیه برآمد تا مترعرع شد و فرا رفتن آمد.
روزى پیش فرعون بازى میکرد و قضیبى در دست داشت. در میان بازى قضیب بر سر فرعون زد فرعون در خشم شد و همت قتل وى کرد. آسیه گفت: صبى صغیر لا یعقل شیئا. آن گه او را آزمون کردند بجوهر و آتش و تمامى قصه در سورت طه گفته آمد.
و لما بلغ أشده الاشد جمع شدة کنعمة و انعم، و بلوغ الاشد حصول قوة الشباب و قوة تمام العقل و التمیز، و جاء فى التفسیر انه ما بین الثلاثین الى الاربعین، و اسْتوى یعنى بلغ الاربعین کما قال فى موضع آخر: بلغ أشده و بلغ أرْبعین سنة قال الحسن: بلغ أشده أی بلغ مبلغا قامت علیه حجة الله و استوى علیه قیام الحجة آتیْناه حکْما اى نبوة و علْما اى تفهما و ذهنا قبل النبوة. و قیل الحکمة اجتماع العلم و العمل: و العالم، الحکیم من استعمل علمه. قال الله عز و جل لعلماء الیهود و لبئْس ما شروْا به أنْفسهمْ لوْ کانوا یعْلمون فعدهم فى الجهال اذ لم یعملوا بعلمهم و کذلک نجْزی الْمحْسنین اى کما فعلنا بموسى و امه نفعل بالمومنین.
و دخل الْمدینة اى دخل موسى مصر و قیل قریة على فرسخین من مصر یقال لها جابین و قیل اسمها عین الشمس، و قیل خرج موسى من قصر فرعون و دخل مدینة مصر متنکرا راجلا لئلا یعرف و ما کان غرضه الا الاستخفاء و مخالفة فرعون لما کبر. ابن اسحاق گفت موسى چون بزرگ شد، چنان که حق از باطل بشناخت و بحد عقل و تمیز رسید، همواره از فرعون و قوم وى نفور بودى و جمعى بنى اسرائیل بوى گرد آمده که او را قوت میدادند و سخن وى مىشنیدند در مخالفت دین فرعون، و موسى پیوسته اظهار معادات و انکار میکرد با فرعونیان، و ایشان موسى را بیم دادند از بطش فرعون. و موسى از ایشان بترسید و خویشتن را هر وقت ازیشان پنهان میداشت و بگوشهاى باز مىشد تا روزى بوقت هاجره و قیلوله که اهل شهر غافل بودند از قصر فرعون بیرون آمد و در میان شهر شد و آن دو مرد را دید یکى اسرائیلى و یکى قبطى که بهم برآویخته بودند. ابن زید گفت موسى آن روز که بکودکى قضیب بر سر فرعون زد فرعون بفرمود تا او را از شارستان خویش بیرون کردند و بعد از آن فرعون را ندید تا بزرگ شد و بحد مردى رسید. پس بعد ما بلغ اشده دخل الْمدینة على حین غفْلة منْ أهْلها عن موسى. مردم آن شارستان از کار و خبر موسى غافل بودند موسى بعید العهد بود بایشان، آن وقت در مدینه شد و آن دو مرد را دید که یقْتتلان احدهما اسرائیلى و هو الذى من شیعته و الآخر قبطى و هو الذى من عدوه، و قیل الذى من شیعته هو السامرى و الذى من عدوه طباخ فرعون اسمه قائیون، فاراد ان یحمل الحطب على ظهر الاسرائیلى و قیل کانا یقتتلان فى الدین. ابن عباس گفت موسى چون بحد مردى رسید بنى اسرائیل در حمایت خود میداشت و هیچ کس را از آل فرعون و قبطیان نگذاشتى که بر ایشان ظلم کردى و زبون گرفتى تا آن روز که اسرائیلى و قبطى بهم برآویختند. موسى خشم گرفت و قبطى را گفت: خل سبیله، دست ازو بدار و مرنجان او را. قبطى گفت: مىبرم او را تا هیزم بمطبخ پدرت برد موسى را آن روز پسر فرعون مى خواندند قبطى سخن موسى نشنید و هم چنان در وى آویخته. فوکزه موسى فقضى علیْه موسى مردى قوى بود و بطش وى سخت بود قبطى را مشتى بزد و او را بکشت یقال وکزته و لکزته و نکزته لغة، و هو ان یضربه بجمع کفه. و قال ابو عبید و الفراء: الوکز الدفع باطراف الاصابع و معنى فقضى علیْه قتله و فرغ من امره و کل شىء فرغت منه فقد قضیت علیه. و قال المبرد القاضیة الموت، و قضى الرجل مات، و قضى علیه صادف اجله. و قیل معناه قضى الله علیه الموت پس موسى پشیمان گشت که از حق تعالى دستورى قتل نیافته بود و هنوز وحى بوى نیامده بود. گفت هذا منْ عمل الشیْطان یعنى من اغوائه کانه اضاف هیجان غضبه الذى اداه الى ذلک الى الشیطان و ان کان من فعل الله الذى یقدر على الاحیاء و الاماتة إنه عدو مضل مبین اى موسوس له بالضلالة مزین له ایاها.
ثم استغفر فقال: رب إنی ظلمْت نفْسی بقتله قبل ورود الاذن فیه فاغْفرْ لی فغفر له إنه هو الْغفور الرحیم.
فان قیل کان ذلک منه کبیرة او صغیرة، قلنا لا بل کانت صغیرة لانه لم یقصد قتله و لم یعلم ان تلک الوکزة تودى الى القتل فان قیل لم استغفر و قال: ظلمْت نفْسی قلنا لانه ارتکب صغیرة و یجب الاستغفار و التوبة عن الصغیرة لانه اذا لم یتب صار مصرا علیه و الاصرار علیه یصیره کبیرة لقوله: لا صغیرة مع الاصرار و لا کبیرة مع الاستغفار.
قال رب بما أنْعمْت علی من اعطاء العلم و النبوة و قیل بما انعمت على اى بسبب انعامک على بمغفرة ذنبى فلنْ أکون ظهیرا للْمجْرمین اى لا اکون معینا للکافرین یعنى لا اختلط بفرعون و آله کما کنت الى الآن. و الظهیر المعین یقال ظاهرته اى قویت ظهره بکونى معه و المجرم الکافر و الجرم فعل یوجب قطیعة فاعله و اصله القطع و قیل هو خبر بمعنى الدعاء اى فلا تجعلنى ظهیرا للمجرمین. و فیها دلالة على ان احدا لا یتأخر عن المعصیة الا بعون الله، و فیها دلالة على عظم الثواب على ترک معاونة العصاة، فان موسى جعله فى مقابلة ما اعطاه الله من العلم و النبوة و المغفرة. و قیل: قوله فلنْ أکون ظهیرا للْمجْرمین یدل على ان الذى من شیعته کان کافرا و قوله بالذى هو عدو لهما یدل على انه کان مسلما و الله اعلم بذلک. و قیل معناه لا اکون بالمغفرة و الرحمة معینا للمجرمین فاقول لهم رحمک الله او غفر الله لک و هذا قول غریب ذکره القفال. قال عطیة العوفى: کان ابن عمر یدعو بها فى رکوعه و هذا الدعاء حسن اذا وقع بین الناس اختلاف و فرقة فى دین او ملک او غیرهما و انما قال موسى هذا عند اقتتال الرجلین. و دعا به ابن عمر عند اقتتال على علیه السلام و معاویه.
فأصْبح فی الْمدینة خائفا یعنى اصبح موسى من غد ذلک الیوم الذى قتل فیه القبطى فى مدینة مصر خائفا من آل فرعون ان یأخذوه و یقتلوه یترقب اى ینتظر ما یبلغه فى امر القتیل و هل عرف قاتله. و قیل خائفا من الله یترقب المغفرة «فإذا الذی اسْتنْصره بالْأمْس یسْتصْرخه اذ المفاجاة اى فاجاء المستغیث الامس یسأله ان یصرخه، و الاستصراخ الاستغاثة مشتق من الصراخ، و المعنى یسأله النصرة على قبطى آخر یقاتله قال له موسى یعنى للاسرائیلى إنک لغوی مبین اى غوى فى تدبیرک غیر رشید فى امرک تقاتل مع عجزک و قلة انصارک.
فلما أنْ أراد أنْ یبْطش اى اراد موسى ان یأخذ القبطى بیده دفعا عن الاسرائیلى توهم الاسرائیلى ان موسى قصده و کان قد سبق منه الیه إنک لغوی مبین قال یا موسى أ ترید أنْ تقْتلنی کما قتلْت نفْسا بالْأمْس یعنى القبطى المقتول إنْ ترید اى ما ترید إلا أنْ تکون جبارا فی الْأرْض قتالا یقتل الناس على الغضب و ما ترید أنْ تکون من الْمصْلحین فى کظم الغیظ و ترک القتل و کان حدیث القتل فشا فى المدینة و خفى القاتل، ففطن القبطى بذلک فذهب الى فرعون فاخبره ان قاتله موسى. و قال الحسن هو من قول القبطى لانه کان اشتهر ان اسرائیلیا قتل قبطیا و الجمهور على القول الاول.
و جاء رجل منْ أقْصى الْمدینة اى من اعلى المدینة یسْعى على رجلیه سریعا و ذلک ان فرعون و اصحابه تو امروا فى امر موسى و قصدوا طلبه و کان الذباحون اخذوا الطرق من غیر خوف منهم ان یفوتهم. و کان هذا الرجل و هو خزقیل مومن آل فرعون و هو النجار و قیل هو الحبیب النجار و قیل هو ابن عم فرعون، اسمه: شمعون یسْعى اى یمشى مسرعا و یعدو فى طریق قریب حتى سبق الذباحین فجاء موسى و قال له ان الملأ یاتمرون بک لیقتلوک اى یهمون بقتلک و یتشاورون فیک. قال الزجاج: اى یأمر بعضهم بعضا بقتلک، نظیره: و أْتمروا بیْنکمْ بمعْروف فاخرج من المدینة انى لک من الناصحین اى ناصح لک من الناصحین لانه لا یتقدم الصلة على الموصول.
فخرج اى خرج موسى من المدینة خائفا على نفسه من آل فرعون لا زاد معه یترقب هل یلحقه طلب فیوخذ. و قیل یترقب اى یلتفت و کان یقول رب نجنی من الْقوْم الظالمین فاجاب الله دعائه و نجاه.